Theo thống kê từ các bệnh viện và trung tâm phát triển trẻ em, tỷ lệ trẻ chậm nói hiện chiếm khoảng 20% trong nhóm trẻ từ 18 tháng đến 3 tuổi. Điều này khiến không ít phụ huynh hoang mang, lo lắng và bắt đầu tìm mọi cách để kích thích trẻ nhanh biết nói.

Tuy nhiên, không phải cách nào cũng an toàn và phù hợp. Câu hỏi đặt ra là: Làm thế nào để trẻ nhanh biết nói mà vẫn đảm bảo hiệu quả và trẻ phát triển toàn diện? Bài viết dưới đây sẽ giúp ba mẹ hiểu rõ hơn về tiến trình phát triển ngôn ngữ của trẻ và làm thế nào để giúp trẻ nhanh biết nói, đồng thời đảm bảo đúng chuyên môn khoa học hỗ trợ con phát triển.

Trước khi "dạy con nói", ba mẹ cần nắm được bản chất của quá trình phát triển ngôn ngữ. Ngôn ngữ không đơn thuần là khả năng phát âm, mà là sự tổng hợp của nhận thức, khả năng nghe hiểu, bắt chước, tư duy và kỹ năng giao tiếp.

Trẻ không thể nói nếu: Con không nghe tốt hay con chưa hiểu nghĩa của từ ngữ. Ngoài ra, con không có nhu cầu giao tiếp với người khác hoặc môi trường xung quanh không có đủ kích thích về ngôn ngữ đối với con cũng là nguyên nhân chính. 

Quá trình phát triển ngôn ngữ của trẻ thường diễn ra theo lộ trình:

Do đó, để giúp trẻ nói nhanh, ba mẹ cần đồng hành đúng cách ngay từ giai đoạn đầu. Tốt nhất là kích thích con nhanh biết nói ở giai đoạn vàng từ 12 - 24 tháng.

Nhiều ba mẹ có thói quen nói với con suốt cả ngày nhưng lại không cho con cơ hội đáp lại. Giao tiếp hiệu quả là giao tiếp hai chiều, nghĩa là con cần có cơ hội quan sát, phản ứng và thực hành. Thay vì chỉ nói và muốn con làm theo hãy chờ con phản hồi, đặt câu hỏi mở (thay vì chỉ ra lệnh) cho con. Nhiều hơn là khen ngợi và khuyến khích khi con cố gắng dùng từ ngữ để diễn tả điều con muốn.  

Trẻ học nói từ chính những gì nghe thấy và quan sát mỗi ngày. Do đó, việc tạo một môi trường giao tiếp phong phú, sử dụng ngôn ngữ rõ ràng, lặp lại hợp lý sẽ giúp trẻ kích hoạt khả năng ghi nhớ và mở rộng vốn từ một cách tự nhiên. Ba mẹ nên nói chậm, phát âm rõ ràng, sử dụng những từ ngữ đơn giản và mô tả cụ thể mọi hoạt động hằng ngày như: “Con đang mở tủ lạnh”, “Đây là quả táo đỏ” để giúp trẻ tăng cường ngôn ngữ diễn đạt hơn.

Để kích thích trẻ giao tiếp có chủ đích, ba mẹ cần chủ động tạo ra những tình huống buộc trẻ phải sử dụng ngôn ngữ, dù chỉ là âm thanh đơn giản ban đầu. Ví dụ, hãy để món đồ chơi yêu thích ngoài tầm với, dừng giữa chừng một hoạt động mà trẻ đang hứng thú để chờ trẻ yêu cầu tiếp tục, con có thể nói” cho con” từ đó hình thành động cơ giao tiếp cho trẻ.

Trẻ học nói hiệu quả nhất khi được trải nghiệm thực tế và quan sát hành động cụ thể gắn liền với lời nói. Khi người lớn vừa làm vừa nói, kết hợp cử chỉ, nét mặt sinh động cùng lời nói đơn giản, trẻ sẽ dễ dàng hiểu và ghi nhớ hơn. Mẹ có thể vừa gấp quần áo và trò chuyện cùng bé như : mẹ gấp quần áo, đây là quần, đây là áo, mình gấp tay áo trước, mình gấp ống quần…

Một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến trẻ chậm nói là sử dụng thiết bị điện tử quá nhiều (điện thoại, tivi, máy tính bảng...). Trẻ tiếp nhận thông tin một chiều, không phản hồi, không thực hành ngôn ngữ làm giảm nhu cầu giao tiếp. Các chuyên gia khuyến cáo: không nên cho trẻ dưới 2 tuổi tiếp xúc với màn hình; với trẻ trên 2 tuổi, thời gian tối đa là 30 phút mỗi ngày và cần có người lớn đồng hành để hướng dẫn, tương tác cùng trẻ.

Mỗi đứa trẻ có tốc độ phát triển ngôn ngữ khác nhau, vì vậy việc ép con nói khi chưa sẵn sàng dễ gây áp lực và khiến con ngại giao tiếp. Thay vào đó, ba mẹ nên quan sát tín hiệu của trẻ, tạo môi trường tích cực và khuyến khích nhẹ nhàn.

Có những dấu hiệu cảnh báo chậm nói không thể xem nhẹ, đó có thể là biểu hiện của những: Rối loạn phổ tự kỷ (ASD), chậm phát triển trí tuệ (ID), rối loạn phát triển ngôn ngữ (DLD). Nếu trẻ có các biểu hiện sau, ba mẹ cần đưa con đi đánh giá sớm: