Trong những năm gần đây, số trẻ được chẩn đoán nằm trong rối loạn phổ tự kỷ (RPTK) ngày càng tăng nhanh, kéo theo sự lo lắng và hoang mang cho các bậc phụ huynh. Khi nhận thông tin con mình thuộc nhóm phổ tự kỷ, câu hỏi đầu tiên mà rất nhiều cha mẹ đặt ra là: “Rối loạn phổ tự kỷ có hết không? Con tôi có thể trở lại bình thường được không?” Đây là một câu hỏi quan trọng và cũng rất phức tạp, cần được hiểu đúng từ góc nhìn chuyên môn và thực tiễn can thiệp.

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu sâu hơn về bản chất của rối loạn phổ tự kỷ, cơ chế tác động của nó, đồng thời phân tích thực tế hiệu quả các phương pháp can thiệp hiện nay. Qua đó, cha mẹ có thể có cái nhìn toàn diện và khách quan hơn, biết cách lựa chọn hướng đi đúng đắn giúp con phát triển tối ưu.

Hiểu đúng về rối loạn phổ tự kỷ

Rối loạn phổ tự kỷ là một dạng rối loạn phát triển thần kinh phức tạp, ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và hành vi của trẻ.

"Phổ" thể hiện sự đa dạng thể hiện cho trường hợp nhẹ đến nặng khác nhau, mỗi trẻ sẽ có đặc điểm riêng biệt và mức độ ảnh hưởng không giống nhau.

Bản chất rối loạn phổ tự kỷ

Không phải là bệnh lý có thể chữa khỏi hoàn toàn bằng thuốc: RPTK không phải là bệnh truyền nhiễm hay bệnh lý có thể chữa khỏi bằng thuốc đơn thuần. Đây là tình trạng phát triển khác biệt về thần kinh não bộ, tư duy và ảnh hưởng đến cách trẻ nhận thức và phản ứng với môi trường.

Nguyên nhân đến từ nhiều yếu tố: Rối loạn này liên quan đến nhiều yếu tố gồm di truyền, môi trường và sinh học. Cơ chế chính xác vẫn đang được nghiên cứu nhưng có sự khác biệt trong cấu trúc và chức năng não bộ.

Đối với rối loạn phổ tự kỷ: một số trẻ có thể có khả năng học tập, giao tiếp khá tốt sau can thiệp, trong khi những trẻ khác có thể cần hỗ trợ lâu dài.

Cơ chế tác động

Rối loạn phổ tự kỷ ảnh hưởng chủ yếu đến vùng não liên quan đến giao tiếp xã hội và hành vi lặp đi lặp lại. Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc:

Hiểu được cơ chế này giúp cha mẹ nhận ra rằng việc can thiệp không phải là “chữa khỏi” mà là giúp trẻ phát triển kỹ năng, hòa nhập tốt hơn.

Các yếu tố quyết định khả năng tiến bộ của trẻ tự kỷ

Câu hỏi lớn nhất: “Rối loạn phổ tự kỷ có hết không?” Thực tế, rối loạn này không “hết” theo nghĩa biến mất hoàn toàn, nhưng trẻ hoàn toàn có thể cải thiện để tiến bộ rõ rệt, thậm chí hòa nhập học tập, sinh hoạt và làm việc bình thường nếu được hỗ trợ đúng cách. Kết quả can thiệp phụ thuộc vào nhiều yếu tố:

1. Thời điểm bắt đầu can thiệp

Giai đoạn vàng để can thiệp là từ 18 -24 tháng tuổi, khi não bộ trẻ còn rất linh hoạt với khả năng thích nghi. Can thiệp sớm giúp kích hoạt và tối ưu các vùng chức năng của não bộ . Từ đó, trẻ dễ dàng tiếp thu các kỹ năng mới. Can thiệp càng sớm, kết quả càng tốt vì giúp trẻ phát triển khả năng giao tiếp và giảm các hành vi hạn chế.

2. Mức độ và đặc điểm của trẻ

Trẻ ở mức độ nhẹ hoặc trung bình thường có khả năng tiến bộ tốt hơn, đặc biệt là trẻ được can thiệp sớm khi còn đang trong giai đoạn vàng. Trẻ có thêm các rối loạn đi kèm như chậm phát triển ngôn ngữ, rối loạn vận động có thể cần hỗ trợ chuyên sâu và lâu dài hơn.

3. Phương pháp can thiệp và đội ngũ chuyên môn

Các phương pháp can thiệp khoa học như VB-MAPP Verbal Behavior Milestones Assessment and Placement Program (Chương trình Đánh giá và Xếp loại các Mốc Hành vi Lời nói), ABA (Phân tích hành vi ứng dụng), TEACCH, DIR/Floortime đã được chứng minh hiệu quả. Các yếu tố trung tâm và chuyên gia uy tín, giàu kinh nghiệm, môi trường can thiệp lý tưởng sẽ giúp rất nhiều xây dựng kế hoạch can thiệp phù hợp với từng trẻ để con tiến bộ rõ rệt, bền vững.

4. Sự đồng hành và hỗ trợ của gia đình

Con không chỉ là đối tượng được can thiệp mà là trung tâm của một hệ sinh thái gồm ba mẹ, ông bà, giáo viên và chuyên gia. Ba mẹ không chỉ đơn thuần đưa đón mà là cầu nối quan trọng, giúp duy trì và phát huy kỹ năng con học tại nhà. Pamahope không chỉ là nơi trị liệu mà là nơi thấu hiểu con qua chuyên môn, đồng hành cùng gia đình để hỗ trợ và duy trì hiệu quả phát triển của con.

Trẻ tự kỷ có thể tiến bộ như thế nào sau can thiệp?

Dưới đây là những khả năng mà trẻ tự kỷ có thể đạt được nhờ can thiệp đúng hướng và kịp thời:

Phát triển ngôn ngữ

Nhiều trẻ bắt đầu bằng giai đoạn chậm nói nhưng có thể đạt các mốc phát triển ngôn ngữ đúng hoặc gần đúng tuổi. Trẻ có thể học cách sử dụng ngôn ngữ nói hoặc ngôn ngữ ký hiệu để giao tiếp hiệu quả. Sau đó, trẻ học cách diễn đạt nhu cầu, cảm xúc, và tham gia vào các cuộc trò chuyện đơn giản.

Hòa nhập học tập

Sau khi phát triển kỹ năng giao tiếp và xã hội cơ bản, trẻ có thể học hòa nhập tại trường mẫu giáo, tiểu học. Nhiều trẻ rối loạn phổ tự kỷ thành công học đại học và tham gia các hoạt động ngoại khóa, hoạt động cộng đồng bình thường.

Độc lập trong sinh hoạt và làm việc

Trẻ có thể tự chăm sóc bản thân, thực hiện các công việc hàng ngày. Ngoài ra, một số trẻ phát triển kỹ năng nghề nghiệp và có thể làm việc độc lập hoặc trong môi trường hỗ trợ. Những thành tựu này không phải lúc nào cũng diễn ra nhanh chóng, đòi hỏi quá trình kiên trì và sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình và chuyên gia.

Sai lầm phổ biến của phụ huynh khiến quá trình can thiệp bị gián đoạn

Nhiều phụ huynh vì thiếu hiểu biết hoặc quá lo lắng dẫn đến những sai lầm phổ biến, làm ảnh hưởng đến hiệu quả can thiệp:

Bỏ lỡ giai đoạn vàng

Bỏ lỡ giai đoạn vàng từ 18 -24 tháng của con, đây là giai đoạn mà con có khả năng phục hồi cấu trúc não mạnh mẽ nhất. Ba mẹ phát hiện trễ sau 3 tuổi thì cơ hội để con hồi phục thấp hơn, đặc biệt đối với những trẻ đã có dấu hiệu nặng. Từ 2-6 tuổi, khi con được chẩn đoán rối loạn phổ tự kỷ và có can thiệp khoa học thì cơ hội để con sớm hòa nhập, quay lại các mốc phát triển bình thường vẫn còn.

Tuy nhiên ba mẹ cần hiểu rằng, nếu bắt đầu can thiệp khi con đã sau 5 tuổi, cơ hội thường thấp hơn và con cần thời gian lâu hơn, sự tiến bộ, cải thiện cũng chậm hơn việc con được can thiệp sớm trước 3 tuổi.

Bỏ qua các dấu hiệu sớm của con

Một số cha mẹ chủ quan khi con chưa nói được hoặc có hành vi khác thường mà không nhận diện kịp thời dấu hiệu sớm của trẻ tự kỷ (chậm nói, không dùng ngón trỏ để chỉ, có những cử động âm thanh lạ lẫm, chơi đồ chơi một cách khác biệt, có món ăn, sở thích, thói quen hạn hẹp).

Không chọn đúng trung tâm hoặc phương pháp phù hợp

Lựa chọn trung tâm thiếu chuyên môn hoặc không áp dụng phương pháp can thiệp khoa học. Không kiên trì, liên tục thay đổi môi trường, đội ngũ can thiệp, phương pháp, gây mất tính nhất quán và thiếu sự phối hợp giữa chuyên gia và gia đình. Những sai lầm này thường làm mất cơ hội can thiệp sớm và tối ưu cho trẻ.

Rối loạn phổ tự kỷ không phải là dấu chấm hết

Một trong những thông điệp quan trọng nhất mà mọi phụ huynh cần hiểu là: Rối loạn phổ tự kỷ không phải là dấu chấm hết cho tương lai của trẻ. Ngược lại, đó là một chặng đường cần sự kiên trì, chuyên môn và yêu thương để đồng hành cùng con.

Cần hành động sớm

Cơ hội càng cao nếu được hỗ trợ đúng lúc

Điều quan trọng là cha mẹ cần nhận diện dấu hiệu sớm, chủ động đưa trẻ đi đánh giá và can thiệp càng sớm càng tốt. Lựa chọn đúng phương pháp, trung tâm uy tín và duy trì sự kiên trì, nhất quán trong hỗ trợ trẻ chính là chìa khóa để mở ra cánh cửa tương lai tươi sáng hơn cho con.

Hãy nhớ rằng, rối loạn phổ tự kỷ không phải là dấu chấm hết, mà là một hành trình cần sự yêu thương, kiên nhẫn và chuyên môn. Khi được hỗ trợ đúng cách, mọi trẻ tự kỷ đều có thể phát triển tiềm năng và sống một cuộc đời ý nghĩa.

Để lại thông tin đặt lịch sàng lọc toàn diện cho con ngay hôm nay ba mẹ nhé!